بیماری پژمردگی ورتیسیـلیومی پنبه با عامل قارچی Verticillium dahliae یـکی از مـهم‌ترین عوامـل محدود کننده کاشت ارقام پـر‌محصول و حساس به ایـن بیماری می‌باشد. این بیماری در اغلب مناطق پنبه‌کاری شایع می‌باشد. خسارت این بیماری در سال‌ها و کشور‌های مختلف به دلیل آب و هوا، ارقام زراعی و عملیات زراعی متغیر، متفاوت است. استفاده از ارقام مقاوم اقتصادی‌ترین راه مبارزه با این بیماری می‌باشد. با توجه به رواج کاشت پنبه به عنوان کاشت دوم (کاشت تاخیری) بعد از گندم در استان گلستان، بررسی میزان شیوع بیماری پژمردگی ورتیسیـلیومی در ارقام پرمحصول و زودرس جدید از ضرورت لازم برخوردار می‌باشد. لذا در این تحقیق، شش رقم پنبه زودرس و با عملکرد بالا شامل NNC، N2G-80، Tbl-60، GT- 40، SKT- 133 و M13 به همراه رقم شاهد حساس مهر بعد از کاشت گندم در دو سال متوالی مورد ارزیابی قرار گرفتند. این تحقیق در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقاتی پنبه کارکنده (با آلودگی طبیعی خاک) اجرا شد. هر رقم در شش خط شش متری با فواصل ردیف 20 × 80 سانتی مــتـر کاشت گردید. یادداشت برداری‌ها چهار ماه بعد از کاشت، با حذف دو خط کناری و نیم متر از ابتدا و انتهای هر خط به عنوان حاشیه انجام شد. این بررسی‌ها شامل شاخص بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی و عملکرد کل بود. برای تعیین شاخص بیماری پژمردگی ورتیسلیومی پنبه بسته به شدت آلـودگی هر بوته، درجـات مختلـف بیماری از نظر ظاهری (4-0) داده شد. سپـس شاخص بیمـاری (DI) به روش ژانگ و همکاران (2005) محاسبه گردید. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزار Mstatc انجام شد و با استفاده از آزمون دانکن مورد مقایسه میانگین قرار گرفتند. در طول فصل نیز قارچ عامل بیماری (Verticillium dahliae) از بوته‌های آلوده جداسازی و شناسایی گردید. نتایج آماری نشان داد که دو رقم GT- 40 و M13 به ترتیب با میزان 64/12 و 74/12 درصد کم‌ترین میزان شاخص بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی را داشتند. این دو رقم نسبت به سایر ارقام از میزان شاخص بیماری کم‌تری برخوردار بودند. بعبارتی متحملترین ارقام به بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی در شرایط آزمایش و کاشت تاخیری بودند. از نظر عمکرد کل نیز رقم GT- 40 بیشترین میزان عملکرد کل و رقم N2G-80 کم‌ترین میزان عملکرد کل را در سطح آماری یک درصد دارا بودند. لذا با توجه به عملکرد بالاتر رقم GT- 40 و نیز میزان شاخص بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی کم‌تر این رقم در مقایسه با سایر ارقام، این رقم پنبه، رقم برتر از نظر شیوع بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی در شرایط دو سال آزمایش تشخیص داده شد. این رقم می‌تواند در شرایط کاشت تاخیری (خصوصاً پس از گندم) پیشنهاد گردد.
