قارچ Gaeumannomyces graminis var. tritici یکی از مهم‌ترین عوامل بیماری‌زای خاک‌زاد است که باعث بروز بیماری پاخوره در گندم، جو و چاودار می‌شود. قارچ عامل بیماری دراغلب خاک های دنیا به وفور یافت شده و خسارت فراوانی وارد می‌نماید، اما در خاک های قلیایی و تا حدی خنثی شدت دارد. به دلیل کمبود ارقام متحمل یا مقاوم در برابر بیماری و عدم وجود مبارزه شیمیایی کارآمد، همواره کنترل بیماری با استفاده از روش‌های زیستی مطرح بوده است. در این پژوهش، تعداد 27 سویه باکتری پروبیوتیک Bacillus subtilis جهت ارزیابی مهار زیستی قارچ عامل بیماری پاخوره گندم در آزمایشگاه و گلخانه مورد استفاده قرار گرفت. توانایی آنتاگونیستی سویه‌های باکتری مورد مطالعه در آزمایشگاه با انجام آزمون‌های کشت متقابل، تولید ترکیبات فرار ضدقارچی و ترشحات مایع خارج سلولی در سه غلظت 5، 15 و 25 درصد، همچنین میزان تولید بیوفیلم با استفاده از پلیت‌های 96 خانه‌ای پلی‌استیرن و تولید سورفکتین بررسی گردید. آنالیز نتایج بدست آمده نشان داد، بیشترین میزان متابولیت‌های ثانویه در سویه‌های Bs4 و Bs14 تولید شد. این دو سویه به میزان 22/96 درصد رشد قارچ را کاهش دادند. بیشترین مقدار متابولیت‌های فرار ضدقارچی در سویه‌های Bs22 و سپس Bs1 و Bs4 تولید شد. میزان بازدارندگی در این سویه‌ها بین 62/86 و 37/70 درصد بود. در آزمون ممانعت از رشد قارچ بیمارگر توسط ترشحات مایع خارج سلولی، غلظت 25 درصد بیشترین بازدارندگی را نشان داد. در این غلظت سویه‌های Bs1 و Bs8 با 11/94 درصد بازدارندگی از رشد قارچ بیمارگر، بیشترین میزان بازدارندگی را نشان دادند. در آزمون تولید بیوفیلم در پلیت‌های پلی‌استیرن، در برخی سویه‌ها مانند Bs1، Bs3 و Bs4 تولید بیوفیلم به طور چشمگیری بیش از سایرین بود. سویه‌های Bs9 و Bs2 نیز میزان بیشتری بیوفیلم نسبت به شاهد تولید کردند. بزرگ‌ترین هاله مربوط به بیشترین میزان تولید سورفکتین 33/6 میلی‌متر مربوط به سویه‌های Bs1 و Bs4 و پس از آن‌ها مربوط به سویه Bs3 با هاله 66/5 میلی‌متری بود. تعداد 11 سویه باکتری با توان مختلف آنتاگونیستی و تولید بیوفیلم، جهت بررسی امکان مهار زیستی بیماری در گلخانه انتخاب شد. بیشترین میزان مهار زیستی در گلخانه مربوط به سویه‌های Bs1، Bs3، Bs4 و Bs9 بین 73-100% بود. در کلیه آزمون‌ها اختلاف معنی‌داری در سطح یک درصد بین جدایه‌ها مشاهده شد. میزان همبستگی بین بیوفیلم و سورفکتین تولید شده توسط سویه‌های باکتری مورد مطالعه و مهار زیستی بیمارگر در گلخانه به ترتیب 71 و 85 درصد بود. بر اساس نتایج بدست آمده، سویه‌های Bs1 و Bs4 بیشترین میزان ممانعت‌کنندگی از رشد قارچ و توسعه بیماری در آزمایشگاه و گلخانه را نشان دادند.
