گیاه گوجه‌فرنگی (Lycopersicon esculentum) در برابر بسیاری از بیمارگرهای گیاهی حساس است که ازجمله آن‌ها، پژمردگی ورتیسیلیومی ناشی از قارچ خاک‌زاد Verticillium dahliae Kleb. است. از آنجا که میکرواسکلروت V. dahliae در بقایای گیاهی توسعه یافته و می‌تواند برای سال‌ها در خاک باقی بماند، کنترل شیمیایی آن مشکل بوده و از سویی دیگر کاربرد مداوم قارچ‌کش‌ها می تواند بر سلامت محیط زیست، انسان و حیوانات اثر منفی بگذارد. لذا یک راه جایگزین بی‌خطر جهت حفاظت از ریشه گیاهان در برابر بیمارگرهای قارچی، مهار زیستی حاصل از کاربرد ریزوباکتری‌ها است. این پژوهش در راستای ارزیابی تاثیرآنتاگونیستی برخی از جدایه‌های باسیلوس، جداسازی شده از ریزوسفر گوجه‌فرنگی، علیه قارچ عامل بیماری پژمردگی ورتیسیلیوم V. dahliae در شرایط آزمایشگاهی و گلخانه انجام گرفت. 30 جدایه باکتری از ناحیه ریزوسفر گیاهان سالم گوجه فرنگی از مزارع مختلف در استان همدان جمع آوری شدند. جداسازی و خالص‌سازی باکتری‌ها به کمک تهیه سری رقت و کشت روی محیط آگار غذایی انجام شد. با انجام آزمون کشت متقابل اولیه جدایه‌ها، چهار جدایه FS83، FS91، FS88و FS34به ترتیب با توان بازدارندگی 3/73، 7/70، 2/67 و 62 درصد از رشد میسلیوم قارچ بیمارگر V. dahliae ، برترین جدایه‌ها بودند. مکانیسم آنتاگونیستی این جدایه‌ها به کمک آزمون‌های تکمیلی شامل بررسی ترکیبات فرار، تولید آنتی‌بیوتیک، تولید سیانید هیدروژن، آنزیم پروتئاز و کیتیناز نیز مورد ارزیابی قرار گرفت. هیچکدام از چهار جدایه بررسی شده سیانید هیدروژن تولید نکردند ولی همگی قادر به تولید آنزیم‌های پروتئاز و کیتیناز بودند. استرین‌های FS83، FS91، FS88 و FS34 در آزمون تکمیلی بررسی تولید ترکیبات فرار به ترتیب 2/68، 5/70، 6/59 و 58 درصد و تولید آنتی‌بیوتیک به ترتیب 3/66، 3/53، 2/61 و 55 درصد سبب بازداری از رشد میسلیومی قارچ شدند. مشاهدات میکروسکوپی نشان داد که این جدایه‌ها باعث تغییرات غیرعادی مرفولوژیکی، تورم و گرانوله شدن هیف‌های این قارچ شدند که این تغییرات مرتبط با تولید مواد فرار و قابل انتشار بود و جدایه FS91 بیشترین تغییر را ایجاد کرد. در بررسی های گلخانه ای استرین‌های FS83 و FS91 به ترتیب با 8/68 و 3/63 درصد کنترل، بیشترین تاثیر را در کاهش پژمردگی داشتند. براساس ویژگی های مرفولوژیکی و بیوشیمیایی وآنالیز توالی 16S rRNA ، چهار جدایه باکتری، FS83، FS91، FS88 و FS34 به ترتیب بعنوان Bacillus subtilis ،B. pumilus ، B. atrophaeus و B. thuringiensis شناسایی شدند. نتایج این پژوهش نشان داد که جدایه B. subtilis در شرایط آزمایشگاه و گلخانه بیشترین اثر بازدارندگی علیه این قارچ را دارد.
