بیماری پژمردگی ورتیسلیومی پنبه ناشی از قارچ Verticilium dahliae Kleb. یکی از مهم‌ترین بیماری‌های پنبه در مناطق کاشت پنبه در جهان از جمله در ایران است که میزان محصول پنیه و کیفیت فیبر آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کنترل بیماری به دلیل خاک‌زی بودن عامل بیماری مشکل است، زیرا ضدعفونی خاک پُرهزینه و غیرعملی می‌باشد. استفاده از ارقام مقاوم به‌عنوان روش کاربردی و موثر علیه این بیماری همواره مدنظر بوده است. در این رابطه ارزیابی سطح تحمل تعدادی از ارقام پنبه علیه بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی مدنظر قرار گرفت. این مطالعه در ایستگاه تحقیقانی کارکنده (گرگان) در یک طرح بلوک کامل تصادفی با 4 تکرار و در زمینی که
به‌طور طبیعی آلوده بوده است (08/3 ± 5/37 میکرواسکلروت به‌ازای گرم خاک) در سال 1393 و 1394 انجام شد. در این بررسی فنوتیپ مقاومت 12 رقم مختلف (شامل ارمغان، بختگان، تاشکند 1، ساحل، سپید، شیرپان، کاشمر، گلستان، ورامین، NNC، T2 و T3) با استفاده از شاخص علائم برگی بیماری (0=بدون علایم و 5= ریزش برگ) و 9 شاخص رشد (ارتفاع گیاه، تعداد میان‌گره، محصول، وزن قوزه، زودرس بودن بوته، تعداد و طول شاخه‌ی زایا و رویا) پس از 800 روز درجه‌ی رشدی گیاه (دمای پایه 9/11 درجه‌ی سانتی‌گراد) بررسی گردید. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای R 3.2.2 و Matlab 7.14.0.739 صورت گرفت و گروه‌بندی میانگین‌ها با آزمون LSD (0.05) انجام شد. مدل‌سازی شبکه‌ی چندلایه‌ی پرسپترون با یک لایه‌ی ورودی، یک لایه‌ی پنهان و یک لایه‌ی خروجی نشان داد که شبکه‌ی عصبی قابلیت ارتباط بین شدت بیماری و شاخص‌های رشدی را داراست. طبق نتایج به‌دست آمده کمترین و بیشترین ایجاد و شاخص بیماری به ترتیب به ارقام بختگان (38/10 و 63/1) و ورامین (7/33 و 6/3) مربوط بود. بررسی داده‌ها در رابطه با خطای حساسیت متغیر و نرخ حساسیت متغیر نشان داد که موثرترین فاکتور بر شدت بیماری به به تعداد و طول شاخه‌ی رویا مربوط است. در این رابطه، هم‌بستگی بین شاخص بیماری و تعداد شاخه رویا (71/0) و بین شاخص بیماری با طول شاخه رویا (63/0) مثبت و در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. از طرفی، وجود هم‌بستگی منفی بین شاخص بیماری و طول شاخه زایا و وزن غوزه (31/0- و 23/0-) نشان داد که بوته‌های بیمار، طول شاخه‌های زایا و وزن قوزه کمتری تولید می‌کنند. به این ترتیب بوته‌هایی با تعداد و طول شاخه‌های رویای بیشتر تحمل بیشتری در مقابل حمله عامل بیماری دارند. ارتباط بین شاخص بیماری با ارتفاع، زودرسی، وزن غوزه و عملکرد هم‌بستگی منفی و معنی‌دار در سطح 1 درصد دیده شد.
