نماتد ریشه‌گرهی یکی از مهم‌ترین نماتدهای انگل گیاهی است که گسترش و شیوع روز افزون آن و نیز خسارت‌های بسیاری که به گیاهان مختلف وارد می‌کند، لزوم بررسی روش‌های مختلف مبارزه با آن را اهمیت می‌بخشد. با تغییر نگرش در گسترش کشاورزی ارگانیک و کاهش مصرف سموم، روش‌های غیر شیمیایی از جمله استفاده از عصاره‌های گیاهی برای کنترل نماتدهای انگل گیاهی مورد توجه قرار گرفته است. در مطالعه حاضر، تأثیر عصاره‌های آبی تر و خشک چهار گیاه رزماری (Rosmarinus officinalis)، اسطوخدوس (Lavandula angustifolia)، آویشن شیرازی (Zataria multiflora) و شیرخشت آتشین (Pyracantha coccinea) در غلظت‌های صفر (شاهد)، 125/0، 25/0، 5/0، 75/0، 1، 25/1، 5/1، 75/1، 2، 5/2، 75/2 و 3 درصد، بر تفریخ تخم و مرگ و میر لارو سن دوم نماتد ریشه‌گرهی (Meloidogyne javanica) مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در شرایط آزمایشگاه انجام شد. تعداد 100 تخم و 200 لارو سن دوم نماتد ریشه‌گرهی به طور جداگانه به تشتک‌های پتری هشت سانتی‌متری حاوی 10 میلی‌لیتر عصاره در غلظت‌های مختلف اضافه گردید. تشتک‌های پتری به مدت 6، 24، 48، 72 و 120 ساعت در شرایط تاریک با دمای ثابت 27 درجه‌ی سلیسیوس قرار داده شدند. نتایج در ارتباط با تأثیر عصاره‌ی آبی پودر خشک نشان داد که غلظت‌های 2 درصد رزماری و آویشن شیرازی، 75/2 درصد اسطوخدوس و 5/2 درصد شیرخشت آتشین به ترتیب باعث بازدارندگی تفریخ تخم به میزان 97، 4/96، 7/98 و 2/99 درصد نسبت به شاهد گردید و در ارتباط با تأثیر عصاره‌ی تر مشخص شد که در غلظت 5/2 درصد رزماری، اسطوخدوس، آویشن شیرازی و شیرخشت آتشین، میزان تفریخ تخم به ترتیب 6/97، 8/96، 2/99 و 3/99 درصد نسبت به شاهد کمتر بوده است. غلظت‌های بالاتر، 100 درصد بازدارندگی تفریخ تخم را باعث شدند. بیشترین درصد مرگ و میر لارو سن دوم در زمان 120 ساعت و در غلظت 3 درصد رزماری، اسطوخدوس، آویشن شیرازی و شیرخشت آتشین به ترتیب 5/76، 1/72، 7/54 و 1/58 درصد و در ارتباط با تأثیر عصاره‌ی تر به ترتیب 8/86، 8/76، 1/83 و 1/55 درصد نسبت به شاهد بود. مقادیر (LC50) عصاره پودر خشک رزماری، اسطوخدوس، آویشن شیرازی و شیرخشت آتشین به ترتیب غلظت‌های 22/2، 85/1، 13/1 و 7/3 درصد و در ارتباط با عصاره تر به ترتیب غلظت‌های 53/2، 17/2، 3/1 و 3/4 درصد محاسبه گردید. براساس نتایج به دست آمده، اثر کشندگی عصاره‌های رزماری، اسطوخدوس، آویشن شیرازی و شیرخشت آتشین بر نماتد M. javanica در شرایط آزمایشگاه به اثبات رسید و اثر عصاره‌ی آبی تر و خشک دو گیاه اسطوخدوس و آویشن شیرازی بهترین نتایج را داشته‌اند.
