ارزیابی اثر پرتو گاما بر خصوصیات زیست شناسی و تولید مثلی پروانه مینوز برگ مرکبات، (Lepidoptera: Gracillariidae) Phylloconistis citrella در نسل‌های والد و F1
پروانه مینوز مرکبات، Phylloconistis citrella Stainton بومی آسیا بوده و در حال حاضر از جدی‌ترین آفات نهالستان‌های مناطق مرکبات‌خیز کشور است. . لاروهای این پروانه با تغذیه از قسمت داخلی برگ و حفر کانال سبب از بین رفتن درختان جوان و نهال‌ها می‌شوند. در حال حاضر سمپاشی هفتگی این نهال‌ها تنها راه کنترل کاربردی علیه این آفت است. مطالعه حاضر امکان عقیم سازی پروانه مینوز مرکبات توسط پرتوهای یونیزان و کاربرد تکنیک رهاسازی حشرات عقیم (SIT) را به عنوان جایگزین مناسب برای سموم و روشی سازگار با محیط زیست مورد بررسی قرار می‌دهد. بدین منظور اثر دزهای 0 (شاهد)، 100، 200، 300، 350، 400 و 450 گری پرتو گاما بر خصوصیات زیستی و تولید مثلی این پروانه تعیین شد. میانگین درصد مرگ و میر شفیره‌ها با افزایش دزهای پرتو افزایش یافت و در دز 450 گری به 67/28 درصد برای شفیره‌های نر و 67/38 درصد برای شفیره‌های ماده رسید. تعداد تخم‌های گذاشته شده توسط ماده‌های حاصل و درصد تفریخ آن‌ها با افزایش دزهای پرتو گاما کاهش یافت. باروری تخم‌های گذاشته شده به هنگام جفتگیری ماده پرتوتابی شده با نر نرمال به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و میانگین‌های این صفت در دز 300 گری به صفر رسید. میانگین‌های درصد تفریخ تخم به هنگام جفتگیری ماده‌های نرمال با نرهای پرتوتابی شده در همین دز، 29/ 23 درصد بود و در دز 450 گری به عنوان بالاترین مورد استفاده به 28/1 درصد رسید. نتایج این قسمت نشان دهنده حساسیت بالاتر جنس ماده در برابر پرتوهای یونیزان عقیم‌کننده می‌باشد. نتایج حاصل از بررسی اثرات دزهای مختلف پرتو روی سه صفت طول عمر، زادآوری و باروری شب پره‌های نسل F1 که با جنس مخالف نرمال تلاقی داده شدند، نشان دادند که میانگین‌های مربوط به تعداد تخم گذاشته شده توسط هر ماده با افزایش دز کاهش یافته است. اما تفاوت معنی‌داری در میزان تخم گذاشته شده در دو حالت متفاوت جفتگیری (نر F1 × ماده نرمال و ماده F1 × نر نرمال) به لحاظ این صفت وجود نداشت. درصد تفریخ تخم‌های حاصل از شب پره‌های این نسل با افزایش دز کاهش یافته و از دز 200 گری به هنگام پرتودهی جنس ماده به صفر رسید (در مقایسه با 13/91 درصد در شاهد). این عدد به هنگام پرتودهی جنس نر در دز 400 گری صفر شد (در مقایسه با 82/85 درصد در شاهد) و بر این اساس حساسیت بالاتر جنس ماده به دزهای پرتو در این نسل نیز مشهود می‌باشد. نتایج حاصل از رها سازی شفیره‌های پرتوتابی شده (با دز 450 گری) در قفس‌های باغی، کاهش 28 درصدی در آلودگی را به هنگام رها سازی با نسبت 1:20 (جفت های پرتوتابی شده: جفت‌های نرمال) در مقایسه با شاهد نشان داد.
