چکیده:
بیماری تغییر رنگ دانه برنج، یک بیماری مرکب می‌باشد که عوامل قارچی و باکتریایی در ایجاد آن دخیل هستند. این بیماری باعث تغییر رنگ زرد شلتوک برنج به قهوه‌ایی رنگ پریده تا تیره شده و تمام یا تعدادی از شلتوک‌ها را روی خوشه فرا می‌گیرد. بذرهای آلوده اغلب چروکیده، ضعیف و لاغر ، نیمه پر و حتی عقیم بوده و آلودگی برکیفیت محصول اثر می‌گذارد. شرایط مساعد محیطی از جمله رطوبت نسبی در مرحله بعد از ظهور خوشه در شیوع و شدت بیماری نقش مهمی دارد. اسامی تعدادی از قارچ‌ها و باکتری‌ها در منابع علمی همراه با تغییر رنگ دانه برنج ذکر شده‌اند که بعضی از آن‌ها از عوامل بیماری‌های مهم اندام‌های دیگر برنج می‌باشند. طی سال‌های 1388 تا 1391 مزارع برنج شهرستان‌های لنجان، مبارکه، فلاورجان، اصفهان، خمینی شهر و نجف‌آباد مورد بازدید قرار گرفت، و در مرحله بعد از ظهور خوشه 36 نمونه از دانه‌های تغییر رنگ یافته جمع‌آوری و به آزمایشگاه منتقل گردیدند. بذرهای آلوده پس از شستشو با آب شهر و ضد عفونی روی محیط کشت‌های PDA,WA و کاغذ صافی مرطوب برای عوامل قارچی و محیط کشت‌های YNAS, NAS, NA برای عوامل باکتریایی کشت داده شدند و سپس در انکوباتور با دمای C1 ±25 نگهداری شد. پس از رشد عوامل قارچی و باکتریایی نسبت به جداسازی و خالص سازی آن‌ها مطابق روش‌های معمول اقدام به عمل آمد. نتایج به دست آمده بیانگر همراهی قارچ‌های Alternaria alternata, Fusarium sambucinam, Penicillium sp, Aspergillus sp, با بیماری تغییر رنگ دانه برنج در مزارع استان اصفهان می‌باشد. بیماری‌زایی قارچ‌های F.Sambucinum و A.alternata در گلخانه با رعایت اصول کخ اثبات گردید. پراکنش و نقش قارچ A.alternata بسیار جدی‌تر از قارچ F.Sambucinum تشخیص داده شد. از نمونه-های کشت داده شده روی محیط‌های باکتریایی، باکتری‌هایی از جنس Pseudomonas های فلورسنت کننده و Erwinai بیماری مذکور را همراهی می‌نمودند که بیماری‌زایی هیچ کدام از ایزوله‌های باکتریایی روی دانه‌های برنج به اثبات نرسید، و لذا بنظر می‌رسد عامل اصلی این بیماری، در مزارع برنج استان اصفهان عوامل قارچی باشند. بیماری در تمام شهرستان‌های مورد بازدید با شدت متفاوت روی رقم بومی (لنجانی) شایع بود. در مزارع مورد بازدید آلودگی از صفر تا 58 درصد بر اساس شمارش 1000 دانه بذر که به طور تصادفی از چند نقطه مزرعه گرفته شد، برآورد گردید. در مزارع حاشیه رودخانه زاینده رود آلودگی شدیدتر از سایر نقاط بود. در بعضی از مزارع مجاور رودخانه زاینده‌رود شدت بیماری به حدی بود که پوششی از قارچ Alternaria روی خوشه را پوشانده بود. این موضوع بیانگر نقش شرایط محیطی از جمله رطوبت نسبی در شیوع، شدت و درصد آلودگی می‌باشد.
