برهمکنش بین زنبورهای پارازیتویید Aphidius matricariae و Praon volucre (Hymenoptera: Braconidae) و پیش بینی دینامیسم جمعیت آنها با مدل رقابتیLotka-Volterra
زنبورهای پارازیتویید Aphidius matricariae Haliday و Praon volucre (Haliday) (Hymenoptera: Braconidae) به صورت تجاری تولید و در مدیریت شته‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. این دو گونه زنبور پارازیتویید از جمله پارازیتوییدهای مهم شته‌های Aphis gossypii Glover و Myzus persicae (Sulzer) (Hemiptera: Aphididae) در اغلب نقاط جهان از جمله پالئارکتیک و ایران هستند. امروزه استفاده از چندین عامل کنترل بیولوژیک به طور همزمان علیه یک آفت در گلخانه‌ها رایج است. در برخی موارد، روابط متقابل بین عوامل کنترل بیولوژیک، منجر به ایجاد رقابت شده و موفقیت آنها را در کنترل آفت میزبان تحت تأثیر قرار می‌دهد. روابط متقابل بین زنبورهای پارازیتویید در سیستم‌های میزبان-زنبور پارازیتویید یکی از عوامل کلیدی بر دینامیسم جمعیت آنها بوده و در تعیین عامل کنترل بیولوژیک مؤثر حائز اهمیت است. مدل رقابتیLotka-Voterra برای پیش‌بینی نتیحه روابط متقابل عوامل کنترل بیولوژیک مفید است. در این تحقیق تأثیر روابط متقابل A. matricariae و P. volucre بر اندازه جعیت آنها روی شته A. gossypii روی گیاه خیار (رقم سوپرسلطان) در قفسه‌های طلقی به ابعاد 40×40×40 سانتی‌متر با 4 تکرار در شرایط گلخانه با دمای°C 2±25، رطوبت نسبی5%±60 و دوره نوری 14 ساعت روشنایی و 10 ساعت تاریکی بررسی شد. این آزمایش‌ها روی شته M. persicae روی گیاه فلفل (رقم مارکوئزا) نیز به روش توضیح داده شده در بالا انجام شد. همچنین نتیجه اثر روابط متقابل زنبورهای پارازیتویید بر دینامیسم جمعیت آنها در بلندمدت با مدل رقابتیLotka-Voterra پیش‌بینی شد. برهمکنش بین گونه-ای زنبورهای پارازیتویید بر تراکم جمعیت زنبورهای پارازیتویید A. matricariae و P. volucre روی شته‌هایA. gossypii و M. persicae منفی بود. تأثیر برهمکنش بین گونه‌ای زنبورهای پارازیتویید در کاهش جمعیت زنبور پارازیتویید P. volucre شدت بیشتری داشت. به طوریکه جمعیت زنبور پارازیتویید P. volucre در زمان قبل از برهمکنش بین گونه‌ای زنبورهای پارازیتوید، روی شته A. gossypii بین 4/18±8/187 تا7/24±8/249 و روی شته M. persicae بین 70/10±2/85 تا 40/12±1/107 متغیر بود اما پس از برهمکنش بین گونه‌ای جمعیت این زنبور پارازیتویید به 65/19±6/53تا 2/25±3/65 روی شته A. gossypii و به 65/2±92/8 تا 16/5±17 روی شته M. persicaeکاهش یافت. اما میانگین جمعیت زنبور پارازیتویید A. matricariae در زمان قبل از برهمکنش بین گونه‌ای زنبورهای پارازیتویید روی شته A. gossypii بین 130±356 تا 109±417 و روی شته M. persicae بین 2/13±2/71 تا 3/18±3/90 بود. جمعیت زنبور پارازیتویید A. matricaraeدر اثر برهمکنش بین گونه‌ای زنبورهای پارازیتویید، روی شته A. gossypii به 8/83±2/232 تا 7/98±9/407 و روی شته M. persicae به 33/7±52/55 تا 49/8±18/63 تغییر یافت. نتایج مدلسازی ریاضی نشان داد که هر دو گونه زنبور پارازیتویید قادر به هم حضوری پایدار روی شته‌هایA. gossypii و M. persicae هستند. نتایج حاصل از این تحقیق می‌تواند برای تعیین یک ترکیب مناسب این زنبورهای پارازیتویید در کنترل بیولوژیک شته A. gossypii روی گیاه خیار و روی شته M. persicae روی گیاه فلفل در گلخانه‌ها مفید باشد.
