قارچ‌های بیماری‌زای خاکزی و نماتدهای ریشه گرهی در تمام نقاط دنیا پراکنده بوده و می‌توانند موجب خسارت به توتون گردند. مدیریت این عوامل بیماری‌زا با استفاده از آفت‌کش‌ها، تناوب زراعی و ارقام مقاوم انجام می‌شود. هدف از این تحقیق بررسی واکنش ارقام توتون گرمخانه‌ای و هواخشک به قارچ عامل ساقزخم (Rhizoctonia solani)، اثر متقابل آن با نماتد ریشه گرهی (Meloidogyne incognita) و شناسایی ژنوتیپ‌های مقاوم یا متحمل می‌باشد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملأ تصادفی با دو عامل و شش تکرار در سال 1391 در گلخانه مرکز تحقیقات و آموزش تیرتاش انجام شد. عامل اول رقم شامل 13 رقم گرمخانه‌ای و 22 رقم هواخشک و عامل دوم مایه‌زنی با قارچ و نماتد در نظر گرفته شد. بوته‌های توتون در زمان انتقال نشا به گلدان‌های 5/1 کیلو‌گرمی بسته به تیمار با تعداد 3000 تخم و لارو سن دوم زنده و فعال نماتد مایه‌زنی شده و مایه‌زنی قارچ 10 تا 15 روز بعد از نشاکاری صورت گرفت. بعد از 60 تا 70 روز پس از مایه‌زنی، ارزیابی درجه علایم بیماری بر اساس روش پاول و همکاران صورت گرفت. نتایج نشان داد که اثرات متقابل نماتد و قارچ در توتون از نوع تشدید کننده بود. به طوری که ترکیب هم‌زمان نماتد و قارچ افزایش معنی‌داری در درجه علایم و شدت نکروز ریشه داشت. تحلیل نتایج حاصل از اجرای طرح نشان داد ارقام مورد نظر از نظر عکس‌العمل به نماتد ریشه گرهی و قارچ عامل ساقزخم در صفت مورد ارزیابی دارای اختلاف معنی‌داری در سطح آماری یک درصد بودند. ارقام Bel 61-10، NC 100، بارلی ارومیه 3 و HB4105P به قارچ عامل ساقزخم و نماتد ریشه گرهی مقاوم بودند. همچنین برخی ارقام مانندSpeight G-28 ، Ergo و بارلی 21 حساسیت بسیار بالایی نسبت به قارچ عامل ساقزخم و نماتد ریشه گرهی داشتند.
